Şunu hayal edin, “Her gün, şaşırtıcı bir şekilde bir milyar yemek çöpe atılıyor, bu arada dünya nüfusunun üçte biri sofraya yemek koymakta zorlanıyor.” Bu maalesef yürek burkan bir tablo… BM Çevre Programı’nın (UNEP) Uluslararası Sıfır Atık Gününde yayımlanan 2024 Gıda İsrafı Endeksi Raporu, 2022 yılında dünya genelinde kişi başına 132 kilograma denk gelen 1,05 milyar ton gıdanın israf edildiğini ve üretilen gıdanın yüzde 19’unun çöpe gittiğini ortaya koydu. Bu raporun neler ortaya çıkardığına ve hepimiz için ne anlama geldiğine bakalım. Rapor, UNEP ve uluslararası bir yardım kuruluşu olan Atık ve Kaynaklar Eylem Programı (WRAP) tarafından ortaklaşa yazılmıştır. Rapordaki rakam, dünya genelinde tüketilen gıdaların 5’te 1’ine denk gelmektedir. Yayımlanan raporda, dünya genelindeki gıda israfının tehlikeli boyutlara ulaştığı belirtildi. Raporda ayrıca, dünyada yaklaşık 783 milyon insanın açlıkla mücadele ettiği ve dünyanın üçte birinin gıda güvensizliği yaşadığı, üretilen gıdanın beşte birinin çöpe gittiği vurgulandı. 2022’de dünya genelinde günde 1 milyardan fazla öğünün israf edildiği belirtildi. Gıda israfının yıllık sera gazı salımının yaklaşık yüzde 10’unu oluşturduğu ve bu oranın havacılık sektörünün yaklaşık 5 katı olduğu ifade edildi. Ayrıca gıda israfının dünya ekonomisine yaklaşık 1 trilyon dolarlık bir maliyet getirdiği belirtildi. UNEP İcra Direktörü Inger Andersen, raporda yer alan verileri değerlendirerek, dünya genelinde gıda israfının devam etmesi halinde milyonlarca insanın açlıkla karşı karşıya kalacağını ifade etti. Andersen, gıda israfının iklim ve çevre üzerinde de olumsuz etkileri olduğunu vurgulayarak, ülkeleri israfın önüne geçilmesi konusunda çağrıda bulundu. 
Dünya çapında 730 milyondan fazla insan açlık içinde yaşamasına rağmen, zengin ülkelerde olduğu gibi fakir ülkelerde de her gün bir milyardan fazla yemek çöpe atılmaktadır. Gıdanın yaklaşık beşte biri, bazen savurganlık veya kötü planlama nedeniyle, bazen de soğutma veya depolamaya erişim eksikliği nedeniyle israf edilmektedir. Bu kapsamda yayınlanan UNEP Gıda Atığı Endeksi Raporu 2024, perakende ve tüketici düzeyinde gıda israfına ilişkin en doğru küresel tahminleri sağlamaktadır. Araştırmacılar hane halkı, yemek servisi ve perakendecilere ilişkin ülke verilerini analiz ederek; her insanın yılda yaklaşık 79 kilogram gıdayı israf ettiğini, bunun da dünya çapında günde en az 1 milyar yemeğin israfına eşit olduğunu tespit ettiler. Dünyadaki gıda israfının büyük bir kısmından yani yılda çöpe atılan 1 milyar ton gıdanın yaklaşık yüzde 60’ından haneler sorumlu tutulmaktadır. Ancak ticari gıda sistemleri de buna önemli bir katkı sağlamaktadır. Mevcut son verilere göre 2022’de, gıda hizmetleri atıkların yüzde 28’ini, perakende ise yaklaşık yüzde 12’sini oluşturmaktadır.  Raporun yazarları bunun, dünyada açlıktan etkilenen herkes için her gün 1,3 öğün yemeğe eşdeğer olduğunun altını çizmektedir.  2021 Gıda İsrafı Endeksi Raporu’nun yayımlanmasının ardından veri kapsamı neredeyse iki katına çıkmıştır. Raporda ayrıca gıda israfının sadece gelişmiş ülkelere özgü bir olgu olmadığı da belirtildi. Bu durum zengin ve yoksul ülkeler arasındaki yakınlaşmanın arttığını göstermektedir. Yüksek gelirli, üst-orta gelirli ve alt-orta gelirli ülkeler, evsel gıda atıklarının ortalama seviyelerinde kişi başına yılda yalnızca yedi kilogram farklılık göstermektedir. Büyük ayrım ise kentsel ve kırsal nüfus arasındaki farklılıklardan kaynaklanmaktadır. Orta gelirli ülkelerde kırsal alanlar genellikle daha az israf yapmaktadır. Rapor, şehirlerde gıda atıklarının azaltılması ve kompost yönteminin güçlendirilmesine yönelik çabalara odaklanılmasını önermektedir. Ayrıca rapor, ortalama sıcaklıklar ile gıda israfı seviyeleri arasında doğrudan bir ilişki olduğunu da ortaya koymaktadır. Daha sıcak ülkelerde ise, gıdaların yüksek sıcaklıklarda bozulmasının daha kısa sürmesi ve sağlam soğutma ve muhafaza çözümlerinin eksikliği nedeniyle, hanelerde kişi başına daha fazla gıda israfı görülmektedir. Yüksek aşırı sıcaklık olayları ve kuraklıklar, gıdaların güvenli bir şekilde saklanmasını, işlenmesini, taşınmasını ve satılmasını güçleştirmekte ve önemli miktarda gıdanın israf edilmesine veya kaybolmasına neden olmaktadır. 
 BM Çevre Programı’nın (UNEP), gıda kaybı ve israfının küresel sera gazı emisyonlarının %10’unu oluşturması nedeniyle gıda atıklarından kaynaklanan emisyonları azaltmanın hayati önem taşıdığını vurgulamaktadır. Rapora göre, gıda israfını ve iklim ve su stresi üzerindeki etkileri azaltmaya yönelik kamu-özel sektör ortaklıkları, her seviyeden giderek artan sayıda hükümet tarafından benimsenmektedir. Raporda, girişimlerin 2030 yılına kadar gıda israfını yarıya indirmeyi amaçlayan Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi 12.3 ile uyumlu hale getirilmesinin önemi vurgulanıyor. Dünya çapında kişi başına yılda yaklaşık 79 kg gıda israf edilirken, gıda israfı için harekete geçen aralarında Birleşik Krallık, Avustralya, Endonezya, Meksika ve Güney Afrika’nın da bulunduğu bazı ülkelerde 2007’den bu yana gıda israfı önemli ölçüde azaldı. Japonya gıda israfını neredeyse üçte bir oranında, Birleşik Krallık ise yaklaşık %18 oranında azalttı. 
Gıda israfı küresel ekonomiye zarar vermeye ve iklim değişikliğini, doğa kaybını ve kirliliği arttırmaya devam etmektedir. Bu nedenle insanları ve gezegeni besleyen gıda sistemleri oluşturarak akılcı çözümlerle yatırım yapmaya devam edilmeli ve daha güçlü gıda israfı politikaları geliştirilmelidir. Hükümetler ve vatandaşlar da gıda israfını azaltmak için üzerlerine düşeni yapmalıdır.

Sibel Dağdelen